آنچه باید درباره ریفلاکس وزیکویورترال بدانیم

ریفلاکس وزیکویورترال چیست؟

ریفلاکس وزیکویورترال برگشت غیرعادی ادرار از مثانه به حالب‌ها است که به کلیه متصل هستند. بصورت طبیعی ادرار از کلیه‌ها و از طریق مجاری به مثانه می‌ریزد و نباید به عقب برگردد.

ریفلاکس وزیکویورترال معمولا در اطفال و کودکان شناخته شده است. این اختلال خطر عفونت مجاری ادرار را افزایش می‌دهد که اگر درمان نشود می‌تواند منجر به آسیب‌ کلیوی شود.

ممکن است ریفلاکس وزیکویورترال اولیه در کودکان زیاد باشد. درمان این اختلال شامل دارو درمانی یا جراحی در جهت پیشگیری از آسیب کلیوی است.

 

انواع ریفلاکس وزیکویورترال

هیدرونفروز

علائم: عفونت مجاری ادراری معمولا در افرادی که ریفلاکس  وزیکویورترال دارند، روی می‌دهد. عفونت مجاری ادراری همیشه علائم و نشانه‌های محسوس ندارد؛ اما اکثر افراد علائمی دارند که شامل موارد زیر است:
نیاز مکرر و شدید به دفع ادرار
احساس سوزش زمان دفع ادرار
دفع مکرر و ناچیز ادرار
ادرار تیره
درد پهلو یا شکم

شاید تشخیص عفونت ادراری در کودکانی که علائم و نشانه‌های خاصی ندارند، مشکل باشد. علائم عفونت ادراری کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
تب بدون توجیه
بی‌اشتهایی
بدخلقی

 

اگر کودک درمان نشود، زمانی که بزرگتر شد این اختلال می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
شب ادراری
یبوست یا بی‌اختیاری در دفع مدفوع
فشار خون بالا
وجود پروتئین در ادرار

 

تشخیص دیگر ریفلاکس وزیکویورترال که می‌تواند قبل از تولد از طریق سونوگرافی انجام شود، ورم کلیه‌ها یا توده‌های ناشی از جمع شدن ادرار در یک یا هر دو کلیه جنین است که به‌خاطر بازگشت ادرار به کلیه‌ها بوجود آمده است.

 

برای ریفلاکس وزیکویورترال چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر هرکدام از علائم عفونت ادراری زیر را در کودک خود مشاهده نمودید فورا با دکتر تماس بگیرید:
نیاز مکرر و شدید به دفع ادرار
احساس سوزش در زمان ادرار
درد پهلو یا شکم
و اگر کودک شما تب داشت در موارد زیر به دکتر مراجعه کنید:
اگر کودک شما کمتر از سه ماه است و تب روده‌ای ۳۸ درجه یا بالاتر دارد و مریض به نظر می‌رسد.
اگر کودک شما سه ماهه یا بزرگتر است و تب ۳۸ درجه یا بالاتر دارد و مریض به‌نظر می‌رسد.
کم‌غذا شده و خلقیات او خیلی تغییر کرده است.

 

علت‌های ریفلاکس وزیکویورترال

سیستم اداری شامل کلیه، حالب، مثانه و مجرای ادرار است. هرکدام از این‌ها نقشی را برعهده دارند تا مواد اضافی را از طریق ادرار از بدن خارج کنند.
مجاری که حالب نامیده می‌شوند، ادرار را از کلیه به مثانه می‌برند. ادرار در مثانه جمع می‌شود تا از طریق مجرای دیگر یعنی مجرای ادراری هنگام دفع از بدن خارج شود.

 

ریفلاکس وزیکویورترال می‌تواند به دو شکل اولیه و ثانویه باشد:

ریفلاکس وزیکویورترال اولیه:
کودکانی که مبتلا به ریفلاکس وزیکویورترال اولیه هستند، با دریچه ناقص به دنیا می‌آیند که معمولا از برگشت ادرار از مثانه به حالب جلوگیری می‌کند. ریفلاکس وزیکویورترال اولیه، نوع شایع‌تری است.

زمانی‌که کودک رشد می‌کند، حالب‌ها بلندتر و صاف‌تر می‌شوند، که می‌تواند عملکرد دریچه را اصلاح کرده و ریفلاکس را بهبود دهد. این نوع ریفلاکس در خانواده‌ها شیوع دارد که امکان ژنتیکی بودن آن را نشان می‌دهد، اما علت قطعی این اختلال مشخص نیست.

ریفلاکس وزیکویورترال ثانویه:
علت این نوع ریفلاکس عمدتا به‌خاطر عدم تخلیه‌ی کامل مثانه است که یا به علت انسداد و یا نارسایی عضلات مثانه و یا آسیب به عصب‌هایی است که تخیله‌ی عادی مثانه را کنترل می‌کنند.

ریسک فاکتورها ریفلاکس وزیکویورترال
اختلال مثانه یا روده: کودکان مبتلا به این اختلال ادرار و مدفوع خود را نگه‌ می‌دارند و عفونت‌های ادراری مکرری را تجربه می‌کنند که می‌تواند موجب ریفلاکس وزیکویورترال شود.
نژاد: به نظر می‌رسد کودکان سفیدپوست بیشتر در معرض ریفلاکس وزیکویورترال قرار دارند.
جنسیت: بطور کلی، خطر ابتلا به این بیماری در دختران بسیار بیشتر از پسران است. استثنایی که در مورد ریفلاکس وزیکویورترال در بدو تولد وجود دارد، این است که در پسران بیشتر دیده می‌شود.
سن: کودکان و اطفال دو ساله و کمتر، بیش از کودکان دیگر دچار ریفلاکس وزیکویورترال می‌شوند.
سابقه‌ی خانوادگی: رفلاکس وزیکوورترال اولیه به شکل خانوادگی شیوع دارد. کودکانی که والدین آنها به این بیماری مبتلا بوده‌اند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. خواهر و برادر کودکانی که به این بیماری مبتلا هستند هم در معرض خطر بیشتری هستند، بنابراین ممکن است پزشک برای خواهر و برادر کودک مبتلا به ریفلاکس وزیکوورترال اولیه، غربالگری را توصیه کند.

 

عوارض ریفلاکس وزیکویورترال

آسیب کلیوی: آسیب کلویوی از مهم‌ترین عوارض ریفلاکس وزیکویورترال است. هرچه ریفلاکس شدیدتر باشد، احتمال دارد عوارض هم جدی‌تر باشند. عوارض احتمالی عبارتند از:
اسکار کلیوی: اگر عفونت ادراری درمان نشود، می‌تواند منجر به اسکار شود که آسیبی دائمی به بافت‌های کلیه می‌زند. اسکارهای شدید می‌تواند منجر به فشار خون بالا و نارسایی کلیه شوند.
فشار خون بالا: از آنجا که کلیه ها مواد زائد موجود در جریان خون را از بین می برند، صدمه به کلیه ها و در نتیجه تجمع مواد زائد باعث افزایش فشار خون می شود.
نارسایی کلیه: اسکار می‌تواند موجب اختلال عملکرد فیلترینگ کلیه شود، که ممکن است نارسایی کلیه را دربر داشته باشد؛ که یا به سرعت روی می‌دهد ( نارسایی حاد کلیه) و یا با گذشت زمان ایجاد می‌شود (بیماری نارسایی مزمن کلیه یا CKD).

 

تشخیص ریفلاکس وزیکویورترال

آزمایش ادرار می‌تواند نشان دهد که کودک عفونت ادراری دارد یا نه. آزمایش‌های دیگری که ممکن است مورد نیاز باشند، عبارتند از:
سونوگرافی کلیه و مثانه: این روش تصویربرداری از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویر از کلیه و مثانه استفاده می‌کند. سونوگرافی می‌تواند اختلالات ساختاری را تشخیص دهد. همین تکنولوژی که اغلب برای کنترل رشد جنین در دوران بارداری استفاده می‌شود، می‌تواند اتساع کلیه‌ها را که علامت ریفلاکس وزیکویورترال اولیه است را هم مشخص کند.

 

رادیوگرافی تخصصی دستگاه ادراری: در این آزمایش برای تشخیص ناهنجاری‌ها از رادیوگرافی مثانه در وضعیف پر و خالی استفاده می‌شود. زمانی که کودک به پشت روی میز رادیوگرافی دراز کشیده است، لوله نازک و منعطفی به نام سوند از طریق مجرای ادرار، به مثانه وارد می‌شود. پس از اینکه ماده حاجی از طریق شوند وارد مثانه شد، از آن در حالت‌های مختلف رادیوگرافی می‌شود. سپس سوند را جدا می‌کنند تا کودک بتواند ادرار کند. در حین دفع ادرار رادیوگرافی‌های بیشتری از مثانه و مجرای ادرار گرفته می‌شود تا عملکرد دستگاه ادرار بررسی شود. خطرات مرتبط با این آزمایش، ناراحتی ناشی از سوند، پر بودن مثانه و احتمال عفونت ادراری شدید است.

 

اسکن هسته‌ای: در این روش از ردیابی به نام رادیوایزوتوپ استفاده می‌شود. اسکنر دریای را پیدا می‌کند و نشان می‌دهد که آیا دستگاه ادراری درست کار می‌کند یا نه. ریسک‌های این آزمایش شامل ناراحتی ناشی از سوند و زمان دفع ادرار است.

 

درجه‌بندی شرایط بیماری ریفلاکس وزیکویورترال

پس از انجام تست، پزشکان شدت ریفلاکس را درجه‌بندی می‌کنند (درجه ۱). شدیدترین موارد شامل ورم شدید کلیه (هیدرونفروز) و پیچ خوردن حالب است(درجه ۴).

درمان
گزینه‌های درمان ریفلاکس وزیکویورترال به شدت آن بستگی دارد. ممکن است کودکانی که مبتلا به موارد خفیف ریفلاکس وزیکویورترال اولیه هستند، سرانجام آن را پشت‌سر بگذارند. ممکن است در این حالت دکتر به شما پیشنهاد دهد که بهتر است منتظر بمانید تا ببینید چه پیش می‌آید. اما در موارد شدیدتر گزینه‌های درمان شامل موارد زیر است:

دارو درمان در ریفلاکس وزیکویورترال
عفونت دستگاه ادرار باید فورا با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان شود تا از انتقال عفونت به کلیه‌ها جلوگیری گردد. احیانا پزشکان برای جلوگیری از عفونت دستگاه ادراری دوز کمتری از آنتی‌بیوتیک را نسبت به سایر عفونت‌ها تجویز می‌کنند. کودکی که تحت درمان دارویی است باید در زمان مصرف آنتی‌بیوتیک تحت نظر باشد؛ این مدت شامل معاینات دوره‌ای جسمانی و آزمایش‌های ادرار برای تشخیص عفونت های مهم (عفونت‌های دستگاه ادرار که علی‌رغم استفاده از آنتی‌بیوتیک روی می‌دهد) و گاها رادیوگرافی از مثانه و کلیه‌هاست تا مشخص شود که آیا کودک با بالارفتن سن، این بیماری را پشت سر گذاشته یا نه.

جراحی
جراحی نقص دریچه بین مثانه و حالب مرتبط را ترمیم می‌کند. نقص دریچه از بسته شدن آن و برگشت ادرار جلوگیری می‌کند. روش‌های جراحی ترمیمی عبارتند از:

جراحی باز
این جراحی که با استفاده از بیهوشی عمومی است، نیاز به برشی در قسمت تحتانی شکم دارد که پزشک جراح از طریق آن مشکل را برطرف کند. معمولا برای این نوع جراحی باید چند روز در بیمارستان بستری شد و طی این چند روز به کودک سوند وصل می‌شود تا ادرار از مثانه‌اش تخلیه شود. هرچند ممکن است ریفلاکس وزیکویورترال در برخی از کودکان ادامه‌دار باشد، اما در کل، خود به خود و بدون نیاز به مداخله بیشتر برطرف می‌شود. ممکن است جای زخم جراحی بر بدن بماند.

جراحی لاپاراسکوپی با کمک ربات
 این روش هم مشابه جراحی باز، دریچه بین حالب و مثانه را ترمیم می‌کند، اما در این روش از برش‌های کوچک استفاده می‌شود. از مزایایی که این روش نسبت به جراحی باز دارد، برش‌های کوچک و احتمال اسپاسم  کمتر در مثانه است. اما پژوهش‌های اولیه نشان می‌دهد که میزان موفقیت این جراحی به اندازه‌ی جراحی باز نیست. مدت زمان جراحی لاپاراسکوپی با کمک ربات طولانی‌تر است، اما مدت بستری در بیمارستان کوتاهتر می‌شود.

جراحی آندوسکوپی
در این روش پزشک لوله‌ی چراغدار یا همان سیستوسکوپ  را از طریق مجرای ادرار، وارد مثانه می‌کند تا آن را معاینه کند. سپس ی ماده‌ی حجیم کننده یورولون را به اطراف دهانه‌ی حالب تزریق می‌کنند تا دریچه به درستی بسته شود.

این روش در مقایسه با جراحی باز کمتر تهاجمی است و خطرات کمتری دارد. این روش هم نیازمند بیهوشی عمومی است، اما می‌تواند مانند جراحی سرپایی انجام شود.

زمانی که نیاز به جراحی باشد، تیم مراقبتی روبینا  برنامه‌ای را ترتیب می‌دهد که جراحی آندوسکوپیک، بهترین نتیجه را داشته باشد.

 

سبک زندگی و درمان‌های خانگی ریفلاکس وزیکویورترال

عفونت‌های دستگاه ادرار که در ریفلاکس وزیکویورترال بسیار شایع است، می‌تواند دردناک باشد. اما تا زمانی که آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت را از بین نبرده‌اند، می‌تواند اقداماتی انجام دهید که درد کودک را تسکین دهد؛ از جمله:
تشویق کودک به نوشیدن مایعات خصوصا آب:  نوشیدن آب، ادرار را دقیق می‌کند و می‌تواند به دفع باکتری کمو کند.
پد گرمایشی یا حوله و پتوی گرم: گرما کمک می‌کند احساس و فشار درد کمتر شود. اگر پد گرمایشی ندارید، حوله یا پاک را به مدت چند دقیقه درون خشک کن بگذارید تا گرم شود. باید دقت کنید که داغ نباشد و سپس آن را روی شکم کودک قرار دهید.
اگر اختلال روده و مثانه مربوط به ریفلاکس وزیکویورترال است، عادات صحیح دستشویی رفتن را در کودک تقویت کنید. پیشگیری از یبوست و خالی کردن مثانه هر دو ساعت یک بار در زمان بیداری، می‌تواند کمک کند.

 

زمان مناسب مراجعه به پزشک

زمانی که عفونت دستگاه ادرار کودک یا نوزاد تشخیص داده می‌شود، پزشکان معمولا از طریق بخشی از آزمایشات تشخیصی، به وجود ریفلاکس وزیکویورترال پی می‌برند. اگر کودک علامتی مثل درد و سوزش هنگام ادرار و یا تب مداوم و بدون توجیه داشت باید با پزشک تماس بگیرید.
پس از معاینه شاید کودک به پزشک متخصص بیماریهای مجاری ادراری (اورولوژیست) و یا متخصص بیماری‌های کلیوی (نفرولوژیست) ارجاع داده شود.

 

چه کارهایی را باید انجام داد؟

قبل از مراجعه، زمانی را اختصاص دهید و اطلاعات مهم را یادداشت کنید:
نشانه‌ها و علائمی که کودک تجربه می‌کند و مدت زمان بروز آنها،
اطلاعاتی در مورد شرح حال کودک و بیماری‌های اخیر او،
جزئیاتی در مورد سابقه پزشکی خانواده، مثلا اقوام درجه یک از جمله والدین و خواهر و برادری که تشخیص ریفلاکس وزیکویورترال داشته‌اند.
اسم و دوز داروهای تجویز شده یا بدون نسخه‌ای که کودک مصرف کرده است.
سئوالاتی که باید از دکتر پرسیده شود.

 

می‌توان در مورد ریفلاکس وزیکویورترال از پزشک پرسید:

علت اصلی نشانه‌ها و علائم کودک چیست؟
آیا دلایل احتمالی دیگر مثل عفونت کلیه یا مثانه هم دارد؟
کودک چه آزمایشاتی را باید انجام دهد؟
چقدر احتمال دارد که شرایط کودک بدون نیاز به درمان بهتر شود؟
آیا این شرایط عوارضی برای کودک دارد؟
مزایا و خطرات درمان پیشنهادی در مورد کودک چیست؟
کودک چگونه تحت مراقبت قرار می‌گیرد؟
برای کاهش خطر ابتلا به عفونت در آینده، چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
آیا سایر فرزندان خانواده هم در معرض خطر این بیماری هستند؟
آیا توصیه می‌کنید که کودک را نزد متخصص ببرم؟
هر سئوال دیگری را که در هنگام مراجعه به پزشک به ذهن شما خطور کرد، بی‌درنگ بپرسید.

 

چه انتظاراتی از پزشک خود دارید؟

پزشک کودک را معاینه می‌کند و احیانا سئوالاتی می‌پرسد. اگر برای پاسخ به این سئوالات آمادگی داشته باشید، برای پرداختن به مسائل مهم‌تر وقت کافی خواهید داشت. شاید پزشک سئوالاتی از این قبیل بپرسد:
اولین بار کی متوجه این علائم در کودک شدید؟
آیا این علائم همیشگی است یا لحظه‌ای؟
شدت علائم کودک چقدر است؟
ظاهرا چه چیزهایی این علائم را تشدید می‌کند؟
آیا کسی در خانواده سابقه‌ی ابتلا به ریفلاکس وزیکویورترال را دارد؟
آیا کودک شما هیچ مشکلی در رشد نداشته است؟
کودک شما چه نوع آنتی‌بیوتیک‌هایی برای عفونت‌های دیگر مثلا عفونت گوش استفاده کرده است؟