مجرای ادرار یک ساختمان لوله ای شکل است که از طریق آن در حین ادرار کردن ادرار داخل مثانه به بیرون هدایت می شود. بیمارانیکه دارای تنگی مجرای ادرار (Urethral Stricture in Women) هستند ممکن است دچار علائم ادراری آزار دهنده مثل جریان ادرار ضعیف و باریک، معطل شدن در حین ادرار کردن، و زور زدن جهت خالی کردن مثانه شوند. یکی از علل مهم عفونتهای ادراری مکرر در خانم ها، همین تنگی مجرای ادرار است.
تنگی مجرای ادرار در خانمها چهار تفاوت عمده با تنگی مجرای ادرار در مردان دارد:
- خیلی کمتر از مردان دیده می شود.
- شدت آن از تنگی مجرای ادرار در مردان کمتر است.
- درمان آن اکثراً راحتر از درمان تنگی مجرای ادرار در مردان می باشد.
- بیشتر از مردان می تواند منجر به بی اختیاری ادرار شود.
جالب است بدانیم که اکثر خانم های مبتلا به تنگی مجرای ادرار با علائم ادراری تحریکی مثل تکرر ادرار، احساس فوریت در ادرار کردن و بی اختیاری ادراری مراجعه می کنند.
اگر تنگی مجرای ادرار درمان نشود می تواند منجر به عوارض خطیر زیر شود:
- احتباس ادراری
- عفونت های سیستم ادراری
- اختلال در عملکرد مثانه
- نارسائی کلیوی
تقریباً ۵ درصد خانم هایی که دارای علائم ادراری هستند، مبتلا به تنگی مجرای ادرار (Urethral Stricture) واقعی می باشند. مجرای ادرار در خانم ها ۱۰-۶ میلیمتر قطر و ۴ سانتی متر طول دارد. مجرای ادرار در خانم ها دارای یک پوشش مخاطی ظریف در داخل و در خارج آن دارای یک لایه عضلانی است. اطراف لایه عضلانی یک لایه عضله مخطط وجود دارد که اسفنکتر ادراری را تشکیل می دهد، کار اسفنکتر ادراری جلوگیری از بی اختیاری ادراری است. اگر در حین ضربه و آسیب به مجرا این اسفنکتر نیز دچار آسیب شود، بیمار علاوه از ابتلا به تنگی مجرای ادرار، مبتلا به بی اختیاری ادرار نیز خواهد شد.
علل تنگی مجرای ادرار در خانمها عبارتند از:
- عفونت
- ضربه
- دستکاری مثل سوند زدن
- و هر نوع جراحی بر روی مجرای ادرار
تنگی مجرای ادرار در خانمها (Urethral stricture in women) نادر است ولی گشاد کردن مجرای ادرار در خانمها زیاد انجام می شود، اگر خانمی دارای تنگی مجرای ادرار نباشد، همین گشاد کردن مجرای ادرار ممکن است سبب پارگی مجرای ادرار و ایجاد تنگی واقعی مجرای ادرار گردد.
تشخیص و ارزیابی
تشخیص تنگی مجرای ادرار در خانمها نیازمند اخذ شرح حال دقیق و اقدامات پاراکلینیکی از جمله سیستوسکوپی و رادیو گرافی (شکل ۲) دارد. در صورت نیاز می توان از تستهای پیچیده مثل یوروفلومتری که در آن میزان جریان ادرار و فشارهای داخل مجرای ادرار و مثانه به همراه سایر پارامترها اندازه گیری می شوند، استفاده کرد. باید در خانمها مواظب بود مثانه عصبی (نوروژنیک) را با تنگی مجرای ادرار اشتباه نکرد. در مثانه عصبی، عصب گیری مثانه مختل می شود. پرشدن طبیعی مثانه و خالی شدن طبیعی آن نیازمند عصب گیری طبیعی است. در عده ای از بیماریها عصب گیری مثانه مختل شده و به اصطلاح مثانه عصبی ایجاد می شود. مهمترین این بیماریها که سبب مثانه عصبی می شوند عبارتند از:
- دیابت
- سکته مغزی
- آسیب به نخاع شوکی مثل قطع نخاع هنگام تصادف
- هر نوع جراحی در داخل لگن
- پرتودرمانی لگن
درمان
درمان بستگی به محل تنگی، شدت و وسعت آن دارد. بسیاری از تنگی های مجرای ادرار در خانمها را می توان با گشاد کردنهای مکرر مجرا درمان کرد. ولی مدت زمانی که بعد از هر بار گشاد کردن مجرا بیمار راحت خواهد بود، متغیر است. در تعداد قابل توجهی از بیماران تنگی عود می کند. بندرت نیاز به این می شود که یک عمل ترمیمی باز بر روی مجرای ادرار صورت گیرد. ولی باید گوشزد کرد که بعلت کوتاهی مجرای ادرار در خانمها، هرگونه دستکاری مجرا می تواند منجر به بی اختیاری ادرار گردد.
در بعضی بیماران که مناسب برای جراحی نیستند، به بیمار یاد داده می شود که هر ۴ ساعت مثانه خود را با سونداژ خالی کند.
در این روش استفاده از سوند مناسب که کمترین آسیب را به مجرا ادرار بزند بسیار حائز اهمیت است توصیه میشود بانوان از سوند های کوتاه با طول 20سانتی متر که روکش آبدوست (هیدروفیلیک )دارند استفاده کنند. وجود روکش هیدوفیلیک در این سوند ها این امکان را به بیماران می دهد که بدون نیاز به استفاده از ژل های روان کننده سونداژ را انجام دهند. عدم استفاده از ژل های روان کننده باعث کاهش ریسک عفونت و اسیب کمتر به مجرا ادرار می شود.سوند های هیدروفیلیک هوم کت ساخت کشور ترکیه اولین سوند با روکش هیدروفیلیک در ایران می باشد.